Muxtar әfәndi (1.1.1880, Ağdaş r-nunun Şәmsabad k. – 17.10.1975, Bakı ş.) – maarif xadimi, müәllim, şәrqşünas-tәrcümәçi.
Azәrb.-da milli azadlıq hәrәkatının fәal iştirakçısı. AXC Parlamentinin üzvü (1919). İlk tәhsilini atasından almış, 9 il mәdrәsәdә, daha 9 il Ağdaş, Şәki, Quba, Bakı, Şamaxı alimlәrinin yanında tәhsil almışdır. O, uşaqlar üçün yeni tәlim vә tәdris üsulu әsasında “Oxu” dәrsliyini hazırlamış, “Kimsәsiz uşaqlar evi”, “Yaşlılar üçün kurs” (1906), “Darülirfan” mәktәbi (1906), qiraәtxana (1906), teatr (1908), “Sәadәt” adlı qız mәktәbi (1909) açmışdır.
Qubada tәşkil etdiyi üsuli-cәdid mәktәbindә dәrs demiş, bu tip mәktәblәr üçün “Şәraye-ül-islam” kitabını (1911) yazmışdır. 1918 ildә Göyçay vә Ağdaşa ermәni-daşnak hücumları zamanı 200 nәfәrlik dәstә tәşkil edәrәk, döyüşlәrdә iştirak etmişdir. Ə. Azәrb. Milli Şurasının “Azәrbaycan Mәclisi-Mәbusanının tәsisi haqqında qanun”una әsasәn Ərәş qәzasından AXC parlamentinin tәrkibinә daxil edilmiş, “Əhrar” fraksiyasının üzvü olmuşdur. AXC-nin süqutundan sonra hәbsә alınaraq Qazax.-a sürgün edilmişdir. 1929 ildә Tiflisdә Yol Mühәndislәri İnstitutunda müәllim işlәmişdir. 1934 ildә Rusiyanın Kirov vil.-nә sürgünә göndәrilmişdir. Sürgündәn qayıtdıqdan (1939) sonra A.Bakıxanov ad. Tarix İnstitutunda tәrcümәçi vә ADU-da әrәb vә fars dili müәllimi işlәmişdir (1944–50). Dәrsliklәr yazmış, fars vә әrәb dillәrindәn bir sıra qiymәtli mәnbәlәri (Mirxondun “Pövzәt әs-sәfa”, İsgәndәr Münşinin “Tarixi-alәm arayi Abbasi”, İbn әl-Əsirin “әl-Kamil fi-t-tarix”, Sәdinin “Gülüstan” vә s.) Azәrb. dilinә tәrcümә etmişdir. Ə.-nin “Miftah ül-lisan ülәrәb” (“Ərәb dilinin açarı”; 1947) kitabı SSRİ-dә ali mәktәb tәlәbәlәri üçün ilk әrәb dili dәrsliklәrindәndir.
Şәmsabadda dәfn olunmuşdur.
Ağdaş ş.-ndә küçә vә Şәmsabad kәnd orta mәktәbi Ə.-nin adını daşıyır.
Əd.: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. VIII cild, “Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Elmi Mərkəzi” nəşriyyatı, Bakı, 2019;
Ağayev A. Muxtar Əfәndi. Bakı, 1994.
