Bu abidə kompleksi 2018 ildə Əli Kərim adına Göyçay ş. parkının ərazisində ilk dəfə olaraq Azərb.-ın əbədiyaşar şair və yazıçılarının xatirəsinin əbədiləşdirilməsi üçün inşa edilib.

Ümumi sahəsi 800 kv.m olan kompleksdə 18 ədibin – Nizami Gəncəvi, Məhəmməd Füzuli, İmadəddin Nəsimi, Molla Pənah Vaqif, Xurşidbanu Natəvan, Mirzə Ələkbər Sabir, Nigar Rəfibəyli, Rəsul Rza, Hüseyn Cavid, Mikayıl Müşfiq, Mircəlal Paşayev, Səməd Vurğun, Süleyman Rüstəm, Məmməd Araz, Bəxtiyar Vahabzadə, İsgəndər Coşqun, İbrahim Göyçaylı, Əli Səmədlinin büstləri qoyulub, kitab abidəsi tikilib.

Mənbə: https://science.gov.az/az/news/open/9085

https://azertag.az

Göyçay xalqının müqəddəs inam yerlərindən biri də Ağabdal baba ziyarətgahıdır. Bu ziyarətgah Alxasava k.-ində Ağabdal dərəsində yerləşir. Bu ziyarətgahın tarixi haqqında tam dəqiq məlumat yoxdur. Amma xalq arasında bu ziyarətgahın tarixini Hz.Peyğəmbərin (s.ə.s.) yaşadığı dövr ilə əlaqələndirirlər.

Mənbə: İ.Musayev. “Göyçay rayonundakı dini abidələr və tarixi şəxsiyyətlər”, Bakı, İpəkyolu, 2014, s. 104.

Bu, kənd r-n mərkəzindən 40 km c.-ş.-də Şilyan çayının sol sahilində, Qaraməryəm – Müsüslü şose yolu kənarında yerləşir. Qədim türk tayfası olan Alpout öz adını tarixə həkk etmişdir. Məşhur Azərb. tarixçisi Həsənbəy Rumlunun (XVI əsr) Azərbaycan ərazisində yaşamış müxtəlif qəbilələr haqqında məlumatlarını əks etdirən “Axsanut-tavarix” (“Əhsən ət-tavarix”) kitabında alpavut (alpout) qəbiləsinin adı çəkilir. Beləliklə, həm arxeoloqların verdikləri məlumatlar, həm toponimlər bu regionun qədim zamanlardan tarixi dolğun hadisələrlə zəngin bir ərazi olduğunu göstərir.

Alxasava k.-ində ilk məscidi 1924 ildə Hafizul Quran Molla Baqi tikdirib. Məscid k.-in Mollalı məhləsində yerləşir. Həmin məscid baxımsızlıq ucbatından bu gün çox yararsız bir vəziyyətdədir. Böyük İslam alimi olmuş Molla Baqi dini əqidəsinə görə 1934 ildə Qazaxıstana sürgün edilmişdir. Kənd sakini 85 yaşlı Hacı Biykəs Fərman oğlunun dediyinə görə, məscid yararsız vəziyyətdə olduğu üçün o, yenidən kiçik bir məscid tikdirmək qərarına gəlir. 2001 ildə k.-in Təzə məhlə deyilən ərazisində kiçik bir məscid tikdirir. Məscidi Hacı Biykəs Fərman oğlu tikdirdiyi üçün onun adı ilə bağlı olaraq Hacı Biykəs məscidi adlanır.

Aşağı Qaraməryəm k. r-n mərkəzindən 34 km c.-ş.-də, Yuxarı Şirvan kanalı boyunda, Müsüslü-Göyçay avtomobil yolu kənarında yerləşir. Bu kənd r-nun ən qədim kəndlərindəndir. R-nun tarixi məscidlərindən biri də bu kənddədir. Məscid kəndin Yuxarı məhlə deyilən ərazisində yerləşir. Bu məscidin başı çox ağır bəlalar çəkmişdir. Bu məscidin nə tarixi, nə də kim tərəfindən tikildiyi məlum deyil. Kənd sakini Şöhrət Cəfərovun böyüklərdən eşitdiyinə görə, bu məscid iki dəfə 1905 ildə, bir də 1918 ildə ermənilərin bu ərazilərə hücumları zamanı ermənilər tərəfindən yandırılmışdır. Ancaq məscidin divarları salamat qalmışdır. Məscid divarının qalınlığı 120 sm-dir. Sovet hakimiyyəti illərində bina təmir olunmuş, bir müddət kitabxana, taxıl anbarı, daha sonralar isə təxminən 1960 ildən sovet hakimiyyəti dağılana qədər isə məktəb olmuşdur. 1991-92 illərdə sovet hakimiyyəti dağıldıqdan sonra məscidin yenidən fəaliyyət göstərməsi üçün kənd ağsaqqalları şikayət etmiş və o gündən məscid geri qaytarılaraq fəaliyyətə başlamışdır. 2007 ilin əvvəllərində kənd camaatının köməkliyi ilə məscid yenidən əsaslı şəkildə təmir olunmuşdur.

Bu ziyarətgahlar r-n Çayarxı k. qəbiristanlığının ərazisindədir. Kənd camaatının dediyinə görə, bu insanlar buraya Şamaxı r-nunun Nabırlı k.-dən gəlib məskunlaşmışlar. Atababa və Şıxzadə baba böyük övliya İtikçi Sofuxa Məmməd babanın oğlanlarıdır. Onlar bu əraziyə 1930-32 illərdə gəlib və bir müddət burada yaşamışlar. Bu qəbirlər üzərində böyük kitabə vardır. Atababa babanın qəbrinin üzəri şiferlə örtülmüş, Şıxzadə babanın qəbrinin üzərində isə kvadrat formada (5 m x 5 m) 4 m hündürlüyündə mişar daşından günbəz ucaldılmışdır. Şıxzadə babanın qəbri üstündə olan kitabənin üzərində onun yaşadığı illər (1860–1936) və aşağıdakı bu şeir yazılmışdır.

Göyçay r-nunun k.-ləri arasında Ulaşlı Şıxlı adında bir k.-ə rast gəlmək olar. Məşhur tarixçi M.Artomonov xəzər türk tayfalarından bəhs edərkən kulas qəbiləsinin də adını çəkir. Şimali Qafqazda məskunlaşan kulas qəbiləsi haqqında VI əsrə aid Suriya mənbələrində də məlumat verilir. Q.Qeybullayevin fikrincə, bu etnonim Azərbaycan deyimində Ulaş kimi saxlanılmışdır. Bu ada Dağıstanda, Gürcüstanda və Ermənistanda da rast gəlmək olar.

Məscid 2001 ildə Küveyt dövləti İslam İrsinin Dirçəlişi Cəmiyyəti tərəfindən tikilmişdir. Məscid k.-in mərkəzinə yaxın ərazidə yolun sağında yerləşir. Məscid Hz. Fatimə (r.a.) adına Bəydövül kənd Cümə məscidi adlanır.

Binanın ümumi sahəsi 108 kv.m-dir. İbadət zalı (7 m x 12 m) 84 kv.m-dir. Bu zalın 2 ş.-də, 2 q.-də olmaqla 4 pəncərəsi, zala daxil olmaq üçün 2 giriş qapısı vardır. Giriş qapılarının önündə 2 m enində tac şəkilli sütunlarla bir-birinə bağlanmış məscid boyu uzanan eyvan vardır.

Bığır k. r-nun tarixən ən qədim və ən böyük k.-lərindən biridir. Burada məskunlaşma X əsrə təsadüf edir. Bəzi tarixçilər isə insan təşəkkül tapdığı zamandan bəri burada yaşayış olduğunu deyirlər. Buranın əhalisinin Şamaxının Boğurt qalasından gəldiyini iddia edirlər. Q.Qeybullayevin fikrincə, Azərb.-ın türk toponimlərində elə coğrafi adlara rast gəlirik ki, izahı qədim türk dillərinə gedib çıxır. Yalnız qədim və müasir türk dilləri arasında aparılan paralel araşdırmalar imkan verir ki, bu adların-isimlərin qədim türk dilində olduğunu dəqiqləşdirək. Bığır k.-nin adı da bu cür adlardandır. “Buqur” sözü – donqar, əyri yamac, dağ döşü mənalarını verir. Bığır k.-nin adı məhz bu sözlə izah olunur. Bu fakt deməyə əsas verir ki, Bığır yaşayış məntəqəsinin salınması türk qəbilələrinin buraya yürüşünün ilkin mərhələsinə təsadüf edir.

Ziyarətgah Mirzəhüseynli k.-dədir. Alim Ə.Əlioğlunun “Göyçay – nəyi bilirik?” əsərində Mirzəhüseynli k.-də Cavad baba adlı bir ziyarətgahın olduğu qeyd edilir. Ağır övliya sayılan Cavad babanın qəbri Qoyunlu Şıxlı k. qəbiristanlığındadır. Cavad baba təxminən 100-150 il əvvəl yaşayıb. Bu ziyarətgah haqqında geniş məlumat yoxdur.

Mənbə: İ.Musayev. “Göyçay rayonundakı dini abidələr və tarixi şəxsiyyətlər”, Bakı, İpəkyolu, 2014, s. 106.