Səfərov Saleh Səfər oğlu (1898, Dağıstan, Axtı r-nunun Maza k.-?) – din xadimi.

Atası Səfər çox böyük İslam alimi olmuşdur. İlk təhsilini 3-4 yaşında ikən atasından alan Saleh Əfəndi ərəb əlifbasını öyrənmişdir. Beş yaşında ikən Quran oxumağı bacaran Sa­leh Əfəndi atası və qardaşları ilə birlikdə uşaq­lıqdan namaz qılırdı. Oğlu Cavid Əfəndinin dediklərinə görə, atasıgil köçəri olduğuna görə, yayda yaylağa, yəni Maza k-nə, qışda arana köçərdilər. Aranda yerli ca­maatın tələbinə görə gah Ağdaş, gah Qəbələ, gah da Oğuz r-larının k-rində məskunlaşırdılar. 6 ya­şında atasını itirən Saleh Əfəndi bir müddət keçdikdən sonra qardaşları onu Ağdaş r-nunun Quylüğət k-də bir mollanın yanına aparıb, xahiş edirlər ki, təhsilini da­vam etdirmək üçün ona kömək etsinlər. Saleh Əfəndi 10 yaşında ikən Ağdaş r-nunun Ağceyiz k-də yaşayırdı. Bu vaxt k-in mollası rəhmətə getmişdir.

Kənd ca­maatının istəyi ilə Saleh Əfəndi 10 yaşında həmin k-də mollalıq edir və 120 nəfərə oxuma-yazma öyrədirdi. İn­sanlara gündüzlər elm öyrədən Saleh Əfəndi gecələr yatmaz, qalın kitabları qarşısına qoyaraq İslam tarixini, ərəb dilini, fiqh elmini öyrənərək İslamın dərinliklərinə enib, onun incəliklərini öyrənmişdir. Bəzi vaxtlarda isə Fizuli sayağı şeirlər də yazardı. Sovet hakimiyyəti qurulan bir çox yerlərdə məscidlər bağlandı, oxumuş adamlar sür­gün edildi, güllələndi. İslam dini dövlət tərəfindən təqib olunmağa başlandı. Cəsuslar onun izinə düşdülər. Dost-tanışlarının məsləhəti ilə bir müddət Dağıstana qa­yıdan Saleh Əfəndini orada da rahat yaşamağa qoymadı­lar. 1932 ildə qardaşı Sədrəddini sürgün etdilər. 1936 ildə kolxoz qurulduqdan sonra Saleh Əfəndinin mal-qarası, əkin yerləri əlindən alındı. Onu camaat arasında hörmətdən salmağa çalışırdılar. Ağ dananın əkinə girməsi bəhanəsi ilə Saleh Əfəndi cərimə olundu. Bu hadisədən sonra Saleh Əfəndi “Ağ dana” adlı bir şeir yazdı. Həmin şeirdən sonra Saleh Əfəndinin ərəb, Azərbaycan və ləzgi dillərində yazdığı şeirlər dəftəri yoxa çıxdı.

1941 ilin iyul ayında kolxoz sisteminə qarşı gələn, İslam dinini müdafiə edən bir Əfəndi kimi r-n pro­kurorluğunda istintaqa məruz qaldı. Güllələnmədən öncə son istək olaraq yaşlı anasına Azərbaycandan neft, duz gətirmək üçün 3 gün icazə almış, dağı aşmış və bir daha geri qayıtmamışdır.

1959 ildə Göyçay ruhanilərinin tələbinə görə, Göyçay r-n Yuxarı məscidinə (Əbülfəz lil Abbas məscidi) imam təyin olundu və 7 r-un (Göyçay,Ucar, Qəbələ, Zərdab, Kürdəmir, İsmayıllı və Ağdaş) qazisi idi.

Qardaşı Hümmət müəllimdən eşitdiyi ata vəsiyyətini Hacı Cavid Əfəndi belə dilə gətirdi: “Qəbrimin üstü­nü qaldırmayın. İnsan abidəsini sağlığında ürəklərdə qoyub gedə bilməmişsə, demək yaşamadı. Qəbirlərdən abidələr ol­maz. Cəsədlər torpağa tapşırıldıqda insanlığın ruhlar qarşı­sındakı borcu icra edilmiş olur.”

Mənbə: İ.Musayev. “Göyçay rayonundaki dini abidələr və tarixi şəxsiyyətlər”, Bakı, İpəkyolu, 2014, s. 80-82