Kərimov Cavad Mirəliəkbər oğlu (25.9.1943, Masallı r-nunun Qızılavar k. – 2006) – din xadimi. C.Kərimov 25.9.1943 ildə Masallı r-nunun Qızılavar k-nin “Dəlləkoba” (keçmiş Seyyidoba) məhəlləsində, ruhani ailəsində dünyaya göz açmışdır. Ulu babaları Lerik r-nunun Camanşeh k.-nin Seyyidlərindən olmuşdur, lakin repressiya zamanı Qızılavar k-nə köçürülmüşlər. Valideynləri – islam dini üzrə alim Kazımov Mirəliəkbər və Seyyidə Fizzə xanım Haşimilər nəslinə mənsub olmuşlar. İlk təhsilini “Dəlləkoba” ibtidai məktəbində almışdır. Ruhani elminə dərindən yiyələnməyi qarşısına məqsəd qoymuş və görkəmli alimlər olan molla Hüseyn Əli, molla Əli Fəttah, molla Şeyx Qüdrət, molla Əli Nağı, molla Cəbrayıl (qayınatası), repressiya qurbanı olmuş şeyx Hüseyn kimi şəxsiyyətlərdən fiqh, üsul və şəriət elmlərinə yiyələnmişdir.

Ayətullah Mirfazil ağa Mirtalıb oğlu (XIX əsrin 60 illərinin əvvəlləri, Şirvan ş. – 4.1942, Bakı ş.) – ötən əsrin əvvəllərində Göyçayın din xadimi.

Ayətullah Mirfazil ağa Mirtalıb oğlu xan ailəsində anadan olmuşdur. Mirfazil ağanın şəcərəsindən onun imam Museyi Kazım (r.a.) nəslindən olduğu aydın olur, yəni Əl-Musəvi seyidlərindən olduğu aydınlaşır. Mirfazil ağa ilk təhsilini Şamaxıda almış, sonra İraqın Nəcəfül-Əşrəf ş.-nə getmiş və orada 30 ilə qədər təhsil almışdır. Arada gedib 4 il Türkiyədə oxumuşdur. Təhsilini bitirib 1906 ildə vətənə qayıtmışdır. Nəcəfdə oxuyarkən ərəb qızı Raziyə xanımla evlənmişdir.

Səmədov Bilal Kərim oğlu (1936, Zərdab r-nunun Çallı k. – 2004) – din xadimi.

Bilal Əfəndi ruhani ailəsində dünyaya gəlmişdir. İlk təhsilini həmin kənddə almışdır. İlk dini təhsilini isə atasından almışdır. Bilal Əfəndi ailəsi ilə birlikdə 1949 ildə Göyçay r-nunun Hacıağabəyli k.-nə gəlmiş və orada məskunlaşmışlar. Orta təhsilini də burada tamamlamışdır. 1954 ildə hərbi xidmətə getmişdir. Hərbi xidmətdən qayıtdıqdan sonra təhsilini davam etdirmək üçün 1960 ildə Özbəkistanın Səmərqənd ş.-nə getmiş və ali dini təhsilini Səmərqənd mədrəsəsində tamamlamışdır. Təhsilini bitirib vətəninə qayıdan Bilal Əfəndi uzun müddət – 1970 ildən 1988 ilə qədər Göyçay r-nu Cümə məscidinin imamı olmuşdur. Bilal Əfəndi 1999 ildə öz vəsaiti hesabına Göyçay r-nunun Hacıağabəyli k.-ində özünə məxsus torpaq sahəsində məscid tikdirmişdir. Bilal Əfəndi 2004 ildə vəfat etmişdir.

Mənbə: İ.Musayev. “Göyçay rayonundakı dini abidələr və tarixi şəxsiyyətlər”, Bakı, İpəkyolu, 2014, s. 95-96.

Həmid Hacı Əhməd oğlu (1896, Göyçay qəz., Çərəkə k. – 1968) – din xadimi.

XIX əsrin sonu–XX əsrin əvvəllərində yaşamış dini şəxsiyyətlərdən biri də Həmid Hacı Əhməd oğlu olmuşdur. Həmid Əfəndi ilk dini təhsilini atası Hacı Əhməddən almışdır. Daha sonra isə təhsilini Qaraxıdır k.-də yaşamış Hacı Vahid Əfəndinin yanında davam etdirmişdir. Təhsilini Türkiyədə davam etdirmək arzusunda olsa da, onun bu istəyi baş tutmamışdır. Qızı Faizə Əhmədovanm dediyinə görə, Türkiyədən gəlib onu imtahan etmişlər. Ona dərin biliyə sahib olduğu üçün qırmızı diplom vermişdilər. Sözlərinə əlavə edərək o, atasının çoxlu əsərləri və əlyazmaları olduğunu da söylədi. Sovet hakimiyyəti illərində onun əsərləri və əlyazmaları götürülüb, geri qaytarılmamışdır. Bu gün yalnız onun atasının əlyazmalarından biri – Sədi Şirazinin “Gülüstan”ını yazdığı əlyazması qalmaqdadır. Əlyazma Hacı Ruslan Məmmədovun şəxsi kitabxanasında saxlanılır. Həmid Əfəndi 1968 ildə haqqın dərgahına köç etmişdir.

Mənbə: İ.Musayev. “Göyçay rayonundakı dini abidələr və tarixi şəxsiyyətlər”, Bakı, İpəkyolu, 2014, s. 95.

(1898, Göyçay r-nunun Qaraman k. – 1961, Göyçay r-nunun Qaraman k.) – pedaqoq, maarifçi, din xadimi, Qırmızı Əmək Bayrağı və Lenin ordenləri kavaleri.

Maarifçi, pedaqoq, ilahiyyatçı, din xadimi, xeyriyyəçi Hacı Rəhim Əfəndinin (Əfəndiyev Rəhim Məhəmməd oğlu) övladları, nəvələri, nəticələri onun işini şərəflə davam etdiriblər və bu gün də etdirirlər. Şirvanın ziyalı şəxsiyyətlərindən Məhəmməd Əfəndinin ailəsində anadan olmuş Hacı Rəhim Əfəndi öz övladlarını, mənəvi varislərini də maarifçilik ruhunda tərbiyə etmiş, onlara həm dini, həm dünyəvi savad vermişdir.

Səmədov Əli (1870 – 1938, Göyçay r-nunun Bığır k.) – XX əvvəllərində Göyçayda yaşayıb fəaliyyət göstərmiş maarifpərvər ziyalı.

Türkiyədə mükəmməl təhsil alıb vətənə qayıdandan sonra 1900 ildə öz evində məktəb açır. Bu məktəbdə qızlar da təhsil alırdı. İlk vaxtlarda yalnız şəriət dərslərinin keçilməsi sonralar Əli Əfəndini qane etmir, o, qəza mərkəzinin və Bakı ş.-nin rəhbərlərinə müraciət edərək yeni tipli məktəbin açılmasına nail olur (1909). Əli Əfəndi əmisi, kənd yüzbaşısı Şərifin köməyi ilə məktəb üçün bina da tikdirir. Şəkidən, İsmayıllıdan buraya müəllimlər dəvət edir. 1914 ildə məktəbin ilk buraxılışı olur. Həmin illərin yetirmələri arasında sonralar Lenin ordeni almış N.İsmayılov, Ə.Əliyev, İ.Rəsulov kimi pedaqoqların adlarını çəkmək olar. Əli Əfəndi sonralar təhsilə getdikcə artan marağı görərək Xalq Komissarları Sovetinin sədri N.Nərimanova məktəb üçün yeni binanın tikilməsi məqsədilə müraciət edir. Müraciətə müsbət cavab verilir. 1924 ilin sonunda 6 sinif otağı və 2 yardımçı otaqdan ibarət yeni bina hazır olur. Əli Əfəndi kəndli balalarının maariflənməsi yolunda əvəzsiz xidmət göstərib.

Məlumat ailəsindən alınıb.

Əl-hac Hüseyn Əfəndi əş-Şəkəristani əl-Qaraqoyuni əş-Şirvani ən-Nəqşibəndi (1824, Şirvan xanlığının, Sərdərin mahalının Şəkər k. – 1880, Ağsu r-nu) – din xadimi.

Atası Həsən Ağakişi oğludur. Hacı Hüseyn Əfəndi Külüllü k.-də tədris və irşad fəaliyyəti göstərən Şeyx Hacı Əhməd Əfəndiyə intisab etmiş, zahiri elmlərlə yanaşı, Nəqşibəndiyyə məktəbindən qaynaqlanan batini biliklərə də yiyələnmişdir. Mürşidi 1855 ildə Tambova sürgün edilərkən Hacı Hüseyn Əfəndi təsəvvüfi fəaliyyətə hazır idi. O, xilafənamə almaqla bərabər, şeyxinin zahiri və batini təhsil görmüş qızı Hacı Gülpəri ilə evlənmək şərəfinə də nail olmuşdur. Bu zaman şeyxlərin təqib olunması ilə əlaqədar uzun müddət təsəvvüfi fəaliyyət gizli həyata keçirilirdi. Səbəb Dağıstan və Çeçen xalqlarında Nəqşibəndiyyə müridlərinin liderlik fəaliyyəti və ruslarla müharibə aparan türklərdə həmin təriqətin üstünlük təşkil etməsi idi. Lakin 1856 ildə Krım müharibəsi, 1859 ildə Qafqaz müharibəsi başa çatıb. İmperiyanın radikal siyasətində yumşalma və yerli nüfuz sahibləri ilə razılaşma nəzərə çarpır.

(XIX əsrin sonu, Şamaxı – XX əsrin əvvəlləri) – din xadimi.

Potu k.-də vaxtilə çox böyük və elmli insanlar imamlıq etmiş, insanlara din öyrətmişlər. Bu insanlardan biri də XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəllərində yaşayan Hacı Mehdi Axund olmuşdur. Onun əslən Şamaxıdan olduğunu və 1850 illərdə gəlib burada məskunlaşdığını deyirlər. Hacı Mehdi Axund 1915-37 illərdə həm Potu k. məscidində, həm də r-n Yuxarı məscidində axundluq etmişdir. O hər zaman insanları haqqa çağıran bir insan olmuşdur. Məscid tikdirmək istəyən insanlara belə deyərmiş: “Gedin Allah yolunda mallarınızın zəkatını verin, həcc ibadətinizi yerinə yetirin, daha sonra məscid tikdirərsiniz”.

(XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəlləri) – din xadimləri.

Hacı Qiyas Əfəndi və Hacı Zakir Əfəndi XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəllərində yaşamış islam alimlərindən idilər. Soyu Əfəndilər nəslinə mənsub olan Hacı Qiyas və Hacı Zakir Əfəndinin atası Rəsul Əfəndi, babası isə Əfəndi baba adı ilə tanınmış Məhəmməd Əfəndi olmuşdur. Hacı Qiyas və Hacı Zakir Əfəndi öz dövrünə görə tanınmış insanlardan olmuşlar. Dövrünün açıqgözlü alimi kimi tanınan Hacı Qiyas və Hacı Zakir Əfəndi haqqında çoxlu məlumat toplamaq istəsək də, istəyimizə nail ola bilmədik. Kənd sakini Rəşad Əfəndi bizlərə Hacı Qiyas Əfəndinin harada təhsil aldığı haqqında bir az məlumat verdi. Onun dediklərinə görə, Hacı Qiyas Əfəndi Türkiyədə İstanbul Universitetində oxumuşdur. Sözlərini qüvvətləndirərək o, Qiyas Əfəndinin hüsnü xəttinin bu gün də İstanbul Universitetində qorunub-saxlandığını qeyd etdi.

Rəhim Məhəmməd oğlu Əfəndizadə (1862, Göyçay qəz. Qaraman k., – 1924, Göyçay qəz.  Qaraman k.) – maarifçi, pedaqoq, ilahiyyatçı, din xadimi, xeyriyyəçi.

Rəhim Məhəmməd oğlu Əfəndizadə Göyçayın Qaraman k.-də Şirvanın ziyalı şəxsiyyətlərindən Məhəmməd Əfəndinin ailəsində anadan olmuşdur. Ərəb və fars dillərində mükəmməl mədrəsə təhsili almış Məhəmməd kişi kiçik oğlu Rəhimə qələm tutmağı, yazı yazmağı öyrətmişdir. Rəhimdə yazmağa, oxumağa xüsusi marağı görən atası ona evdə savad öyrətdikdən sonra məhəllə məktəbinə vermişdir. Kiçik Rəhim təhsil aldığı məktəbdə əslən Kürdəmirdən olan Molla Cəbrayıl Əfəndidən ərəb və fars dillərini öyrənmişdir. O, Rəhimdə olan xüsusi marağı görüb onunla daha ciddi məşğul olmağa başlayır. Rəhim burada ərəb və fars dillərini öyrənərək, Qurani-Kərimin müqəddəs müddəalarına yiyələnir. Mədrəsə təhsilini tamamlayan Rəhim Əfəndi 1878 ildə Göyçayda ilk açılan yeni məktəbdə təhsilini davam etdirir. Burada müəllimi Hacı Əhməd Əfəndi olur, rus, fars, ərəb dilləri, hesab, ana dili fənlərindən dərs keçir. 1883 ildə həmin məktəbin ilk məzunlarından olan gənc Rəhim təhsilini davam etdirmək üçün Qori müəllimlər seminariyasında oxumaq istəsə də, bəzi səbəblər üzündən ora gedə bilmir.